Սիրո դրսևորման ձևերը Հովհաննես Շիրազի պոեզիայում

[Արեւ]

1930-ական թթվականներին հայ գրականության մեջ ծագեց աշխույժ հետաքրքրություն Լենինականի տեքտսիլի բանվոր Հովհաննես Կարապետյանի նկատմամբ, ով գրում էր գրավիչ բանաստեղծություններ, հյուսում ազդեցիկ մեղեդիներ: Նրա երկերը ժամանակի ընթացքում նվաճում են ընթերցողների լայն շրջան, ինչը պայմանավորված էր բանաստեղծության ներքին բովանդակությամբ և ձևի յուրահատկությամբ, որոնք նրբորեն բերում էին հայ նորագույն բանաստեղծության համար կենսականորեն անհրաժեշտ մի շարք նրբություններ: Նա բերում էր մերժված թեմանների մի ամբողջ խումբ՝ մայր,բնություն, հայրենի եզերք, վերականգնում հավերժական թեմաների տեղը նորագույն բանաստեղծության մեջ: Մինչդեռ որոշ քննադատներ պնդում էին, որ Շիրազի բանաստեղծությունները աղքատ են հասարակական բովանդակությամբ, կտրված են տեղից ու ժամանակից, որ նա ինչ-որ չափով կրկնում է արևելյան պոեզիայի ավանդները, մաշված թեմաները, վարդի ու բլբուլի հինավուրց մոտիվները :
Վարար ու բռնկուն սիրո երգը Շիրազի քնարերգության ոգին է: Նա հյուսեց ‹‹ Սիա-մանթո և Խջեզարե››, ‹‹Սիրանամե››, ‹‹Լեյլի և Մեջնունը-սիրո աստղերը›› պոեմները, ‹‹Քնար սիրապատումի›› քառյակների շարքը և այլ քերթվածներ:
Շիրազի սիրերգությանը բնորոշ է սիրո բուռն ու ինքնամոռաց ապրումը, անմնացորդ նվիրումը՝ հանուն սիրելի կնոջ, հանուն նրա գեղեցկության.

[Արեւ]

Էն գլխից են կանայք իմ երազներն հուզել,
Կնոջ շունչն է պահում տիեզերքը կանաչ
Անգամ Նարեկացին կնոջն է երազել՝
Սիրո մոմ վառելով աստվածամոր առաջ:

Կինն, առաջին անգամ կինն է առաջ եկել,
Աշխարհ բերել կյանքը բազմախորհուրդ ու խոր,
Դրանից եմ կնոջ քար-ոտքերն ընկել,
Որպես Նարեկացին՝ ոտքերն աստվածամոր...

... Բայց թե տեսած լիներ կյանքում նա գեթ մի կին՝
Կին չէր թվա երբեք աստվածամայրն աչքին....
Նորից պիտի վանքում ճգնավորվեր մենակ,
Որպես լուսնականթեղն՝ անանց մի ամպի տակ։

[Արեւ]

Շիրազը հասնում է սիրո հավերժության ըմբռնմանը և սիրո աստվածացմանը: Նա միջնադարյան տաղերգուների աշխարհասիրական նվիրումներով սրբացնում ու աստվածացնում է սերը.

Հնչեց մեղեդին զանգերի լռած,-
Հավատս դու ես, ես ու՞մ աղոթեմ:
Իմ սեր, մի մնա ինձնից խռոված,
Ե՛կ, բանամ կուրծքդ՝ վանքս լուսեղեն:

Ե՛կ, բանամ վանքս ոչ մի ուխտավոր
Այնպես հավատով չի աղոթելու,
Ինչպես որ ես եմ կրծքիդ լուսավոր,
Մարմար խորանում իմ սերը լալու ...

[Մարգարյան Նաիրա]

Հովհաննես Շիրազ – Սիրո հիասթափություն


Պատանի սիրտս բաժակ էր բյուրեղ,
Որ լցվեց մի օր գինով աչքերիդ,
Ու ես այն գինով հարբած խելահեղ
Քո ոտքերն ընկա ու դարձա գերիդ:
Բայց դու փշրեցիր իմ սիրտը մատաղ,
Ա՜խ դու փշրեցիր գավաթն իմ սրտի,
Թափվեց իմ գինին… արյունաշաղախ,
Ու ցնդեց պատրանքն իմ կույր կարոտի, –
Բացվեցին սրտիս աչքերը բոլոր,
Անցավ խելահեղ գինովությունս,
Կուչ եկավ խաբված իմ սիրտը մոլոր,
Ամաչեց, որ քեզ նմանն էր բույնս:
Դու ցոփ գինետան մի բաժակ էիր,
Սիրույս գինին էր աչքերս կապում,
Ա’խ, ինչ լավ եղավ , որ փշրվեցիր,
Քանզի քեզ այժմ քեզնով եմ չափում,
Քեզնով, ինչպես լուսինը՝ լուսնով,
Որ լուսացել էր սիրույս արևով,
Քեզնով եմ չափում, ոչ թե ցնորքով սիրահառաչ,
Որ իմ կույր սիրով աչքերս էր կապում,
Ինձ ծունկի բերում, ինչպես սիրատանջ,
Խաբված աստծուն՝ սատանի առաջ…
Ա՜խ արևն էլ է երբեմն խաբվում՝
Մեռած լուսնյակին իր լույսով չափում։

[Արեւ]

Սերը Հովհաննես Շիրազի բանաստեղծության ներքին բաղադրիչն է: Նրա տարերքը դառնում է անձնական սերը, ինքնանվիրաբերումը, և այս իմաստով նա յուրովի շարունակում է մարդասիրության ավանդները՝ գեղանկարելով աշխարհի համար մեղմիկ այրվող մի քնարական հերոս: Այս սերը մարմնավորվում է բազում ձևերով, մանրամասներով: Բանաստեղծն աշխարհին նայում է սիրո լույսի տակ, սիրո արցունքի միջով.
Գարունն արևով ժպտաց արևին,
Ամենուր վառվեց զմրուխտը գարնան,
Իմ դուռն էլ բացեց գարունը կրկին,
Բայց սիրտս այնպես ողջունեց նրան.
-Գարու՛ն, արևդ տար աշխարհներին,
Ինձ մի մանուշակ թող մնա միայն….

[Ruzanna3]

Հարգելի Արև Ձեզ հաջողություն եմ մաղթում

https://www.youtube.com/watch?v=vt7Lohxrd6E

[Արեւ]

Հին խրճիթները քանդել են, մարդիկ նոր տներ են տեղափոխվել, բայց սերը մնացել է հին խրճիթների հիշողության մեջ: Հերոսին այլևս չի ձգում իր սիրելին, քանզի նա գոռոզացել է՝ շենք տեղափոխվելով: Նախկինում, երբ աղջիկը կուժն ուսին ջուրն էր գնում, կարծես հագենում էր հերոսի ծարավը, երբ տեսնում էր իր սիրելիին: Հիմա նրա սրտում սիրո ոչ մի կայծ չկա. դանակ զարկես՝ նրա սրտից արյուն չի գա: Նախկին հեզիկ աղջիկը պալատում դարձել է գոռոզ ու մեծամիտ և չի էլ նկատում, որ իրենց շենքի տակ աղբյուրի տեղ լալիս է բանաստեղծի սիրտը.
Ինչ լավ էիր դու խրճիթում,
Պալատի պես գոռոզ չէիր,
Իմ ծարավն էր այնժամ կոտրում,
Երբ դու աղբյուր միշտ կու գայիր:

Էլ կուժն ուսիդ՝ աղբյուր չես գա ,
Աղբյուրն ինքն է գիրկդ լալիս,
Այնինչ գոռոզ ձեր շենքի տակ
Աղբյուրի տեղ սիրտս է լալիս…

[Զարինե Ամիրյան]

ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ԱՂՋԻԿՆԵՐԸ

Հուրն են սիրո սևի սիրուն լույս աղջիկներն Հայաստանի,
Սրտիս վրա քայլող գարուն` կույս աղջիկներն Հայաստանի,
Իմ սիրտն ի՜նչ է, ա'խ, թե ուզեն` բերդեր կառնեն մի հայացքով,
Անառիկ բերդ ու սիրո սյուն` հույս աղջիկներն Հայաստանի:

Մեկը մեկից պարզ ու կախարդ, մեկը մեկից խոսքով քաղցր,
Ետ կբերեն ալևորին, օձ կթովեն աչքով քաղցր, -
Մեկը` աստղիկ, մեկը` լուսնյակ, մեկն` արևի տեսքով քաղցր, -
Իմ Հայաստանն են զարդարում նուրբ աղջիկներն Հայաստանի:

ՈՒ չգիտեմ որի՞ն սիրեմ, որի՞ն թողնեմ անհագ սրտով,
Ամենքին է սրտիս աչքը արևի պես կրակ սրտով,
Երբ հուր ծովի պես են քաշում` ո՞նց դիմանաս վտակ սրտով, -
Ինձ աստղերից ցած են բերում սուրբ աղջիկներն Հայաստանի:

Իմ Սևանը ո՞նց ցամաքեց, երբ սևածով աչքերը կան,
Իրենց նման հարբեցընող գինին քամող ձեռքերը կան,
Վարդ շուրթերին բուրմունքի պես Կոմիտասի երգերը կան, -
Քարից անգամ լույս են քամում բյուր աղջիկներն Հայաստանի:

Բայց մի գանգատ ունի կյանքս` այն, որ ինձ մի վարդ չտվին,
Սուրբ եմ Արա Գեղեցիկի պես` ինձ մի սուրբ Նվարդ չտվին,
Ինձ թողեցին գիրկն ընկածի, դեռ ասում են` դարդ չտվին, -
Գերեզմանս են աչքով փորում զուր` աղջիկներն Հայաստանի:

Առանց նրանց` երգս պաղ էր` արև բացին իմ երգի մեջ,
Նրանց սիրո ձեռագործն է ծիածանը երկնքի մեջ, -
Բայց քաջ կասեմ` մեկին սիրես, լավի՜ն սիրես ու լա'վ սիրես,
Որ քեզ պաշտեն բոլո՜ր սիրուն, լույս աղջիկներն Հայաստանի:

_______________

[Զարինե Ամիրյան]

Պատանի սիրտս բաժակ էր բյուրեղ,
Որ լցվեց մի օր գինով աչքերիդ,
Ու ես այն գինով հարբած խելահեղ
Քո ոտքերն ընկա ու դարձա գերիդ:
Բայց դու փշրեցիր իմ սիրտը մատաղ,
Ա՜խ դու փշրեցիր գավաթն իմ սրտի,
Թափվեց իմ գինին... արյունաշաղախ,
Ու ցնդեց պատրանքն իմ կույր կարոտի, -
Բացվեցին սրտիս աչքերը բոլոր,
Անցավ խելահեղ գինովությունս,
Կուչ եկավ խաբված իմ սիրտը մոլոր,
Ամաչեց, որ քեզ նմանն էր բույնս:
Դու ցոփ գինետան մի բաժակ էիր,
Սիրույս գինին էր աչքերս կապում,
Ա´խ, ինչ լավ եղավ, որ փշրվեցիր,
Քանզի քեզ այժմ քեզնով եմ չափում,
Քեզնով, ինչպես լուսինը՝ լուսնով,
Որ լուսացել էր սիրույս արևով,
Քեզնով եմ չափում, ոչ թե ցնորքով սիրահառաչ,
Որ իմ կույր սիրով աչքերս էր կապում,
Ինձ ծունկի բերում, ինչպես սիրատանջ,
Խաբված աստծուն՝ սատանի առաջ...
Ա՜խ արևն էլ է երբեմն խաբվում՝
Մեռած լուսնյակին իր լույսով չափում...

[Զարինե Ամիրյան]

ՍԻՐԱՊԱՏՈՒՄ

Ասի` թողնեմ կին ու գինի, ճգնավորի պես ապրեմ,
Քաշվեմ սարը, սար ու ձորի մենավորի պես ապրեմ,
Բայց սարում էլ սարի մարալն հուրի թվաց իմ աչքին, -
Քանի վառ ես, սի՛րտ իմ, ես ո՞նց ալևորի պես ապրեմ…

[Զարինե Ամիրյան]

Քեզ որ առնեմ

Քեզ որ առնեմ` էլ չեմ թողնի,

Ես քո ցավը կտանեմ,

Թեկուզ սերդ դժոխք լինի,

Ես քեզ դրախտ կտանեմ:


Թե աղբյուր ես դու կենդանի,

Ես քեզ ծարավ երաշտն եմ,

Քեզ որ առնեմ` էլ չեմ թողնի,

Աստըծու տեղ կպաշտեմ:


Բայց թե պաշտեմ Աստըծու պես,

Դու սատանա կդառնաս,

Ինձ կտանես դժոխքն ահեղ,

Դու դրախտում կմնաս . . .

[Զարինե Ամիրյան]

Իմ Սևանը ո՞նց ցամաքեց, երբ սևածով աչքերը կան,
Իրենց նման հարբեցընող գինին քամող ձեռքերը կան,
Վարդ շուրթերին բուրմունքի պես Կոմիտասի երգերը կան, -
Քարից անգամ լույս են քամում բյուր աղջիկներն Հայաստանի:

Բայց մի գանգատ ունի կյանքս` այն, որ ինձ մի վարդ չտվին,
Սուրբ եմ Արա Գեղեցիկի պես` ինձ մի սուրբ Նվարդ չտվին,
Ինձ թողեցին գիրկն ընկածի, դեռ ասում են` դարդ չտվին, -
Գերեզմանս են աչքով փորում զուր` աղջիկներն Հայաստանի:

Առանց նրանց` երգս պաղ էր` արև բացին իմ երգի մեջ,
Նրանց սիրո ձեռագործն է ծիածանը երկնքի մեջ, -
Բայց քաջ կասեմ` մեկին սիրես, լավի՜ն սիրես ու լա'վ սիրես,
Որ քեզ պաշտեն բոլո՜ր սիրուն, լույս աղջիկներն Հայաստանի:

[Նատաշա Պողոսյան]

Հովհաննես Շիրազ

Մի կյանք արժե

Մի կյանք արժե մի համբույրը աղջկա,
Առանց սիրո, առանց կնոջ կյանք չկա.
- Ա՜խ, չէ՜, թեկուզ դրախտն ինքը կին լինի`
Կին կգտնես, բայց մայր երբեք չես գտնի:

Կինը սեր է, բախտաբեր է`թե սեր տաս,
Առանց կնոջ`ինձ պես անբախտ կմնաս,
Ա՜խ, չէ՜, թեկուզ բախտն էլ անհաս կին լինի`
Կին կգտնես, բայց մայր երբեք չես գտնի:

Արևն, ասես, կնոջ աչքից կծագի,
Մի համբույրից`անապատը կծաղկի,-
- Ա՜խ, չէ՜, թեկուզ չեղածն ինքը կին լինի`
Կին կգտնես, բայց մայր երբեք չես գտնի:

Կինը մահին հաղթող կյանքի աղբյուր է,
Իմ համբույրով ինձ բալիկներ կբերե,-
- Ա՜խ, չէ՜, թեկուզ աստված ինքն էլ կին լինի`
Կին կգտնես, բայց մայր երբեք չես գտնի:

[Նատաշա Պողոսյան]

Հովհաննես Շիրազ

Կինը աստծո հարսն է

Կինը աստծո հարսն է, ասին,
Աստծո գինու թասն է, ասին,
Ա՜խ, չէ, աստծո հարճն է կինը,
Աստծո գինու փարչն է կինը:

Աստծո գինին անմահական`
Հարբեցնում`աստծուն անգամ,
Սուրբ գրկի մեջ աստվածային,
Ծախվում է միշտ սատանային…

Այնինչ, որպես իր մորն արթուն`
Աստված էլ է մորը պաշտում:
Լռիր, անմիտ սիրտ իմ անհաշտ,
Մեղք է մայրս աստվածապաշտ:

Ինչո՞ւ ընկնես մորս աչքից,
Ո՞նց ձեռ քաշենք այն հրաշքից,
Որ մեծ մայրն է մորս կյանքի,
Հրաշք մայրն է տիեզերքի:

[Անահիտ Բաղդասարյան]

Հովհաննես Շիրազ

Կինը աստծո հարսն է

Կինը աստծո հարսն է, ասին,
Աստծո գինու թասն է, ասին,
Ա՜խ, չէ, աստծո հարճն է կինը,
Աստծո գինու փարչն է կինը:

Աստծո գինին անմահական`
Հարբեցնում`աստծուն անգամ,
Սուրբ գրկի մեջ աստվածային,
Ծախվում է միշտ սատանային…

Այնինչ, որպես իր մորն արթուն`
Աստված էլ է մորը պաշտում:
Լռիր, անմիտ սիրտ իմ անհաշտ,
Մեղք է մայրս աստվածապաշտ:

Ինչո՞ւ ընկնես մորս աչքից,
Ո՞նց ձեռ քաշենք այն հրաշքից,
Որ մեծ մայրն է մորս կյանքի,
Հրաշք մայրն է տիեզերքի:

Սիրո հիասթափություն

Պատանի սիրտս բաժակ էր բյուրեղ,
Որ լցվեց մի օր գինով աչքերիդ,
Ու ես այն գինով հարբած խելահեղ
Քո ոտքերն ընկա ու դարձա գերիդ:
Բայց դու փշրեցիր իմ սիրտը մատաղ,
Ա՜խ դու փշրեցիր գավաթն իմ սրտի,
Թափվեց իմ գինին... արյունաշաղախ,
Ու ցնդեց պատրանքն իմ կույր կարոտի, -
Բացվեցին սրտիս աչքերը բոլոր,
Անցավ խելահեղ գինովությունս,
Կուչ եկավ խաբված իմ սիրտը մոլոր,
Ամաչեց, որ քեզ նմանն էր բույնս:
Դու ցոփ գինետան մի բաժակ էիր,
Սիրույս գինին էր աչքերս կապում,
Ա'խ, ինչ լավ եղավ, որ փշրվեցիր,
Քանզի քեզ այժմ քեզնով եմ չափում,
Քեզնով, ինչպես լուսինը՝ լուսնով,
Որ լուսացել էր սիրույս արևով,
Քեզնով եմ չափում, ոչ թե ցնորքով սիրահառաչ,
Որ իմ կույր սիրով աչքերս էր կապում,
Ինձ ծունկի բերում, ինչպես սիրատանջ,
Խաբված աստծուն՝ սատանի առաջ...
Ա՜խ արևն էլ է երբեմն խաբվում՝
Մեռած լուսնյակին իր լույսով չափում: